Cuộc đua AI toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc: Bản lề chiến lược công nghệ năm 2025

Cuộc đua AI toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc trong năm 2025 đã trở thành đề tài nóng bỏng, không chỉ trên các diễn đàn công nghệ mà còn là trọng tâm của các chiến lược địa chính trị, thương mại và an ninh quốc gia. Cả hai siêu cường đang đầu tư mạnh mẽ vào trí tuệ nhân tạo (AI) với những hướng đi khác biệt: một bên thúc đẩy đổi mới sáng tạo dựa trên thị trường tự do, trong khi bên kia tập trung vào quản trị tập trung và triển khai hạ tầng dữ liệu rộng khắp.

Trong bối cảnh thế giới đang chuyển dịch nhanh chóng sang thời đại số hóa toàn diện, cuộc cạnh tranh AI giữa Mỹ và Trung Quốc không còn là cuộc chiến riêng của hai quốc gia mà đang tạo ra những làn sóng thay đổi trên toàn cầu.

I. Bối cảnh hình thành cuộc đua AI toàn cầu

1.1. Trí tuệ nhân tạo – “vũ khí chiến lược” thế kỷ 21

AI ngày nay không chỉ phục vụ tự động hóa sản xuất hay phân tích dữ liệu, mà còn được ứng dụng vào quốc phòng, chăm sóc sức khỏe, tài chính, giáo dục và truyền thông. Quốc gia nào làm chủ được AI sẽ có khả năng kiểm soát dòng chảy thông tin, gia tăng năng suất kinh tế và chi phối tiêu chuẩn toàn cầu.

Vì vậy, cuộc đua AI toàn cầu không đơn thuần là cạnh tranh công nghệ, mà là một phần quan trọng trong cuộc đối đầu chiến lược giữa hai cường quốc có tầm ảnh hưởng sâu rộng.

1.2. Mỹ và Trung Quốc – hai cực trong thế giới AI

• Mỹ sở hữu các công ty AI hàng đầu thế giới như OpenAI, Google DeepMind, Nvidia, Microsoft và Amazon Web Services. Lợi thế lớn nhất của Mỹ là hệ sinh thái công nghệ năng động, vốn đầu tư mạo hiểm lớn và sự linh hoạt trong phát triển sản phẩm.

• Trung Quốc, với sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ chính phủ, đang đẩy mạnh AI thông qua các tập đoàn như Baidu, Alibaba, Tencent và Huawei. Nước này đã triển khai mạng lưới dữ liệu khổng lồ, kết hợp với chiến lược Made in China 2025 nhằm thống lĩnh thị trường công nghệ.

II. Chính sách quốc gia và chiến lược AI

2.1. Mỹ: Tái định hình chính sách công nghệ với “Winning the AI Race”

Tháng 7/2025, chính quyền của Tổng thống Trump đã ban hành lệnh hành pháp “Winning the AI Race” với mục tiêu đẩy mạnh sản xuất, xuất khẩu và tiêu chuẩn hóa AI theo hướng có lợi cho Mỹ.

Điểm nổi bật:

• Nới lỏng các quy định kiểm soát AI nội địa.

• Khuyến khích xây dựng trung tâm dữ liệu và hạ tầng AI tại các bang nông thôn.

• Hạn chế sử dụng AI bị cho là “thức tỉnh” (woke AI), thúc đẩy mô hình AI phản ánh giá trị quốc gia.

• Tăng ngân sách nghiên cứu AI quốc phòng và thương mại.

2.2. Trung Quốc: Đề xuất thành lập Tổ chức AI toàn cầu

Cũng trong tháng 7/2025, tại Hội nghị Thế giới về AI tổ chức ở Thượng Hải, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã đề xuất thành lập một tổ chức quốc tế về quản trị AI nhằm:

• Chia sẻ công nghệ mã nguồn mở.

• Thiết lập khung pháp lý chung về dữ liệu và AI.

• Hỗ trợ các nước đang phát triển tiếp cận AI một cách bền vững.

Chiến lược AI của Trung Quốc đi theo hướng “AI phục vụ ổn định xã hội và phát triển bền vững”, với trọng tâm là kiểm soát và quản trị toàn diện.

III. So sánh mô hình AI của Mỹ và Trung Quốc

3.1. Về hạ tầng dữ liệu

• Mỹ: Tập trung vào dữ liệu phi tập trung, lưu trữ phân tán trên nền tảng đám mây, chú trọng quyền riêng tư cá nhân.

• Trung Quốc: Sử dụng dữ liệu tập trung, thu thập từ các nền tảng thương mại điện tử, y tế, giao thông công cộng và hệ thống giám sát đô thị.

➡️ Dữ liệu là nguyên liệu cốt lõi của AI, vì thế sự khác biệt về hạ tầng dẫn đến khác biệt về khả năng huấn luyện và triển khai mô hình.

3.2. Về đạo đức và tiêu chuẩn

• Mỹ đang xây dựng các hướng dẫn về đạo đức AI thông qua Hội đồng AI Quốc gia và các tổ chức quốc tế như OECD.

• Trung Quốc đã ban hành hàng chục bộ tiêu chuẩn về đạo đức AI từ năm 2022, nhưng vẫn bị chỉ trích vì thiếu tính minh bạch và độc lập.

3.3. Về ứng dụng thực tiễn

• Mỹ dẫn đầu trong các ứng dụng AI sáng tạo như ChatGPT, Midjourney, Codex, AI sáng tác nhạc.

• Trung Quốc lại nổi bật trong ứng dụng AI vào logistics, giao thông, nhận diện khuôn mặt, phân tích hành vi tiêu dùng và quản lý đô thị.

IV. Tác động toàn cầu của cuộc đua AI

4.1. Ảnh hưởng đến tiêu chuẩn quốc tế

Việc cuộc đua AI toàn cầu leo thang khiến các quốc gia khác phải lựa chọn hệ sinh thái công nghệ phù hợp:

• Châu Âu nghiêng về các quy chuẩn chặt chẽ theo kiểu Mỹ.

• Các quốc gia đang phát triển dễ bị cuốn vào hệ sinh thái AI giá rẻ của Trung Quốc.

4.2. Định hình trật tự công nghệ mới

Tương lai công nghệ thế giới có thể bị phân cực giống như thời Chiến tranh Lạnh: một bên theo trật tự AI tự do, một bên theo quản trị AI tập trung. Điều này ảnh hưởng đến:

• Xu hướng đầu tư vào AI.

• Chuỗi cung ứng chip và thiết bị điện tử.

• Luồng dữ liệu xuyên quốc gia.

4.3. Rủi ro cạnh tranh vượt tầm kiểm soát

• Chạy đua vũ khí AI có thể dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng như AI trong vũ khí tự động, giám sát xã hội cực đoan, hoặc thao túng thông tin trên diện rộng.

• Các tổ chức như Liên Hợp Quốc, OECD và G20 đang nỗ lực tìm tiếng nói chung về quản trị AI, nhưng còn nhiều trở ngại về quan điểm và lợi ích quốc gia.

V. Việt Nam và Đông Nam Á sẽ bị ảnh hưởng ra sao?

Các quốc gia như Việt Nam có thể bị ảnh hưởng bởi cuộc đua AI toàn cầu thông qua:

• Lựa chọn nền tảng AI trong lĩnh vực y tế, giáo dục, giao thông.

• Xu hướng nhập khẩu thiết bị AI từ Trung Quốc hoặc Mỹ.

• Cần điều chỉnh chính sách bảo mật dữ liệu cá nhân và đạo đức AI.

Việt Nam đang từng bước phát triển chiến lược quốc gia về AI, nhưng vẫn cần:

• Đầu tư mạnh hơn vào nghiên cứu AI nội địa.

• Hợp tác với các tổ chức quốc tế để không bị lệ thuộc công nghệ.

• Nâng cao năng lực đào tạo kỹ sư và chuyên gia AI.

Kết luận

Cuộc đua AI toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc đang tạo ra một cuộc cạnh tranh đa chiều: từ chính sách, công nghệ đến đạo đức và quyền lực toàn cầu. Mỗi quốc gia, mỗi doanh nghiệp cần theo dõi sát những diễn biến này để điều chỉnh chiến lược phù hợp, đặc biệt là trong bối cảnh AI đang len lỏi vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

Cuộc chơi AI không còn là sân chơi riêng của những gã khổng lồ công nghệ, mà là thử thách và cơ hội mang tính toàn cầu. Ai làm chủ được AI – sẽ làm chủ được tương lai.